DİZİLER , FİLMLER VE AİLE
Türkiye’nin ilk yerli dizisi sanıyorum Kaynanalar dizisi. Malum aslında ilk dizinin konusu bile gelin kaynana çekişmesi veya daha ziyade iki dünür çekişmesi üzerine kurgulanmış fakat dizi pek bu yönde ilerlemeyip taşralı ve zengin olan Nuri Kantar’ın ( Nöri Gantar ) maceralarına dönüşmüştür. Aslında dizi Türkiye’de yaşanan bir kültür değişimini anlatıyordu ama bu kültür değişiminin içerisinde bugün tartıştığımız sorunlar yoktu , ailede kadının mı yoksa erkeğin mi sözü geçer şeklinde esprili tartışmalar yer almaktadır. Bu dizide bence ilgi çekici tek şey bugün baktığımda taşralı Kantar ailesinin tek çocuğunun olmasıdır.
Tabii dizi diyince uzun yıllar yayınlanmış bir dizi olan Bizimkiler akla gelir. Bizimkiler dizisi çeşitli statü ve görüşten insanların bir araya geldiği bir apartmandır aslında dizi bazı iyi gözlemlere dayanmaktadır fakat Türkiye sosyolojisini yansıttığını söyleyemeyiz daha modern görüşlü insanların olduğu bir apartmandır.Bir diğer husus bugün dizideki statüde insanların aynı apartmanda artık oturması ekonomik ve şehircilik değişimleri ile artık mümkün değil. Şimdi bu dizi de aile dizileri arasında sayılır fakat bugün tartıştığımız bir çok sorunun yine bu dizide olmadığını görüyoruz.Yayınlandığı dönemlerde muhafazakar kesimden çok fazla içki tüketildiği eleştirisi almıştır fakat mesela ben bazı eski bölümlerini izlerken fark ettim Sabri Bey eşi Ayla Hanım’ı bugün için açık bile diyemeyeceğiz bir kıyafeti giydiği için böyle sokağa çıkamayacağını söylemektedir. Kadınların kılık kıyafeti ile ilgili bakış açısı değişimi şaşırtıcıdır.
Yine bu dizide katil diye bir karakter vardır ama apartman tartışmasından öte bir vukuatı yoktur , dizi de suç , adam kaçırma , tehdit , aldatma , ahlaksızlık gibi olaylar yoktur tabii ilginç tek şey Halis adlı saf ve anlayış problemi olan gencin bugün taciz gerekçesiyle dizilerde belki yayınlanamayacak bazı hareketlerinin komedi unsuru olmasıdır. Bu da şunu göstermektedir bugün sert tepki verilen taciz dönem filmlerinde de sıkça rastlanır sokakta laf atma vb gibi unsurlar dizi ve filmlerde artık bulunmamaktadır.Bu aslında iyi bir gelişimdir fakat bunu aratacak yeni konular icat edilmektedir.
Bizimkiler dizisinde genel anlamda boşanmış karakterler yoktur hatta Sabri bey geç yaşta evlenmiş , Halil Bey eşi ölünce yeniden evlenmiş hatta Tahta Kafa olarak bilinen karakter de ikinci eştir. Yani zengin veya fakir olsun ikinci evlilik müessesi bile dizide bulunmaktadır. Hatırladığım kadarıyla tek boşanma konusu gündeme gelen karakter Şükrü Bey’in kızı Bilge’dir. Aslında dizide gelenekselliğin dışındaki tek karakter olduğu da söylenebilir fakat o bile daha sonra Aydın adlı radyocu ile evlenmiş ve çocukları olmuştur.
Ben eski iyi bir televizyon izleyicisiyimdir şimdi bir çok eski diziyi detaylandırmaya kalksam yazı çok uzar lakin ne Mahallenin Muhtarları ne Perihan Abla gibi dizilerde böyle toplumsal veya kronik yahut toplumun yadırgayabileceği aile sorunları yoktur.
Bu konuda ilginç bir dizi boşanmış ve çocukların babanın yanında kaldığı Süper Baba dizisi olduğu söylenebilir fakat o diziyi izleyen biri bile boşanmış ve parçalanmış bir ailenin yaşadığı kötü olaylar gibi bir şekilde anmaz hatta toplumca oldukça beğenilen bir dizidir.
Tabii giderek bu mahalle , aile dizileri değişmeye başlanmış yine çok izlenen yapımlardan Asmalı Konak dizisiyle bir takım aile içi ihtiraslar ve entrika konusu işlenmiştir. Uyarlama bir dizi olan Yaprak Dökümü ile yine bu sefer sorunlar yaşayan bir aile ve aldatma konusu işlenmiştir.
Mafya dizileri , ağalık dizileri furyası başlamış bu dizilerde çokça şiddet sahneleri olmuştur.Devamında Kuzey – Güney , Ezel , Ufak Tefek Cinayetler gibi karmaşık örgüsü olan heyecanlandıran fakat artık bir aile sıcaklığı hissettirmeyen diziler revaçta olmuştur. Artık dizilerimizde bolca entrika , aldatma , çocukların karışması , ağır ailevi problemler , suç gibi konular daha fazla işlenmektedir.
Bir kısım ise aileyi bu tarz konuların işlenmesinin bozduğu yanında genel ahlak açısından eşcinselliğin dizilerde arttığı iddiasıdır bu konuda esasında çok fazla bir veri yok televizyon kanallarında eşcinsel bir sahne gösterilmemiştir. Genelde eşcinsel hikayesi anlatan bir dizi de çekilmemiştir. Genelde bazı moda , dergi , kuaför vb gibi işyerlerinde çalışan efemine , kadınsı tavırlı karakterler vardır. Gerçek eşcinsel karakterler çok kısa ömürlü bazı dizilerde denenmiş veya ima edilmiş fakat pek ses getirmemiştir. Bu konuda Kılıç Günü adlı Osman Sınav’ın çektiği dizi de bir sahne görülmüştür.
Dizi konusunu şimdilik burada bırakıyorum ve filmlere geçiyorum işin ilginç yanı bu dizilerin çekildiği 90’li yıllarda diziler hayli normalken bugün çekilse ses getirecek ve tepki çekecek filmler vardır. Bu filmleri esasında izlememiştim bu konularda yapılan değerlendirmeler üzerine yakın zamanda izleme gereği duydum.
Bu filmlerden ilki 1993 yapımı ünlü yönetmen Atıf Yılmaz’ın çektiği , Gece , Melekler ve Bizim Çocuklar filmidir.Film de o dönemlerde hayli popüler olan fakat bir motor kazasıyla vefat eden Uzay Heparı’da yer alıyor.Film İstanbul’un arka sokakları diyebileceğimiz yerlerde , fuhuş yaparak para kazanan kadınları , eşçinselleri , travestileri , uyuşturucu satıcılarını ,alkolizm , pavyon kültürü ve bu yaşamda uygulanan şiddetin ve sefaletin anlatımı vardır.
Bir diğer film 1996 yapımı Metin Kaçan’ın romanından uyarlanan Mustafa Altıoklar’ın çektiği Ağır Roman filmi , bu film de çeşitli marjinal ve suçlu kimselerin yaşadığı bir mahallede haraç , şiddet , tecavüz , öldürme , eşcinsellik , uyuşturucu , fuhuş gibi konularla birlikte iyilik ve dürüstlük gibi bir konuyu işleyen film. Bu filmde yer alan sahneler bugün çekilse muhtemelen toplumsal tepkiler nedeniyle vizyona giremeyebilir kanaatindeyim.
Bir diğer film biraz daha eski olan 1987 yapımı yine ünlü yönetmen Şerif Gören’in çektiği Tarık Akan’ın başrolde olduğu Beyoğlu’nun Arka Yakası adlı film. Film aslında sanat filmi tarzında çekilmiş ve gerçekçi olmasına çalışılmış , fuhuş ve fuhuş dünyasında çalışan kadınlar konu edilmiş , bu gerçekçi anlatımı nedeniyle esasında bu filmde diğerlerinin aksine bu durumun bir acıma hissi bırakması değil bu durumun kötü bir ortam olduğu film sonunda anlatılarak işleniyor.
Bu filmleri çekilen sahnelerin dönem şartları açısından cüretkar olması açısından esas aldım bu konuda çekilmiş başkaca filmlerde vardır , bazen şöyle yorumlar görüyorum 90’lı yıllarda hiç böyle eleştiriler yoktu , ülke muhafazakarlaştı , bir diğer yorum film ve dizilerde yer alan sahneler nedeniyle ahlak bozuldu vesaire. Bu çıkarımların hatalı olduğunu düşünüyorum.
90’lı yıllardaki filmlerin konusu cüretkar olabilir fakat özenti oluşturabilecek nitelikte değildir genelde karakterler marjinal , suça bulaşmış, sefalet içinde , şiddet görüyor , aslında toplumda tutunamamış ve dışlanmış kötü bir ortama sığınmış ve hayatta kalmaya çalışan uç örneklerin dramları.Kimse böyle bir hayata özenmez , bu konularda yine film çekilse ve eşcinselliği özendiriyor veya ahlakı dejenere ediyor dense yine bu eleştiriler isabetli olmaz diye düşünüyorum.
Günümüzde , 90’lı yıllara göre ne değişti o zaman . Eşcinsellik veya gayriahlaki sahneler bu kadar cüretkar çekilmemiş bilse olsa yakın zamanlarda yukarıdaki filmlerde yer alan sahnelere değil benzeyen yaklaşan filmler dahi yoktur. İşin ilginci film senaryoları genelde komediye kayıp bu tarz konulardan uzaklaşmış dizi konuları ise komediden uzaklaşıp daha çok şiddet ve entrikaya kaymıştır.
Neden dizi ve filmlerin ahlaki dejenerasyon oluşturduğu eleştirisi artmıştır ? Bu eleştirinin artma sebebi ahlaksızlık olarak tanımlanabilecek bu olguların normal insanlar arasından hikayelere aktarılmasıdır. Bunlar marjinallik olmaktan çıkıp saygı duyulması gereken davranışlara dönüşmesidir. Eşini aldatan bir kadının düşük bir ahlaki seviyeye sahip olduğu , eşini aldatan kocanın ahlaksız , zalim bir adam olduğu , farklı cinsel yönelimlerin marjinallik olduğu belliyken bugün kariyerli , iyi , dürüst erkek veya kadın eşini aldatabilir , sebebi olabilir , tepkiler yumuşak olmalıdır , eşcinsel karakterler marjinal değil hayatın içinde hekim , avukat , iş adamı , öğrenci vb olabilir ve dışlanmamalıdır.Fakat bu sadece televizyon veya sinema da oluşan bir durum değildir bu aslında bir çok yönden toplum hayatında gerçekleşmiş ve yapımları böyle değerlendirmemize yol açan gelişmelerdir. Hatta toplumsal hıza rağmen televizyon ve filmler baya masum kalmakta hatta geride kalmaktadırlar.gerçi bunu ülkede muhafazakar bir iktidar olduğuna bağlayanlar da bulunmakla birlikte esasında küresel bir tepkinin de olduğunu düşünüyorum bu konular Amerikan siyasetinde de konuşuluyor.
Ben dijital platformlara üye değilim ve orada yer alan yeni dizileri izlemiyorum , yabancı dizi de izlemiyorum hatta 5 yıldır evimde televizyonda yok , sinemaya da daha az gidiyorum onun için yeni gelişmeleri çok yerinde de değerlendiremiyor olabilirim fakat ailenin bugün bu hale gelmesinde televizyon yayınlarının , dizilerinin , filmlerin etkisinin ne olduğu , yadırganan ahlaki sorunların temelinde bu yayınların olup olmadığının daha iyi ölçülmesi lazım.
Bu etkiler tam anlamıyla ölçüldü mü bilmiyorum , sosyolojik araştırmalar yapıldı mı ? En nihayetinde boşanmalar televizyon yüzünden arttı , filmler nedeniyle ahlaksızlık normalleşti eleştirileri acaba esas sebepleri görmemizi ve konuşmamızı engelliyor mu ? Bu konularda elimizde daha çok veri olması lazım , araştırma yapmak lazım.
Bu yayınları eleştirenler televizyon , dizi ve film izlemeyi bırakıyorlar mı ? Bu yayınlardan daha fazla müstehcen sahne ve gayriahlaki yayınlar olsa yine bu dizi ve filmleri izlemeye devam edecekler mi ? yapımcılar izleyicileri dikkate alıyor mu ?
Tematik kanallar da dönüşüyor mu ? Tematik dijital platformlar kurulamaz mı ?
Aklıma gelen ve ilerisi için düşündüğüm çok sayıda konu var ve neden bu konularda daha iyi veri ve analiz bulamıyoruz. Bu konuların yayın konularını dert eden insanlarla müzakere edilmesi lazım , devamında bir yazı daha yazacağım acaba kaliteli yayıncılığın geçmişe göre faydası oldu mu , bu konuda birkaç kelam edeceğim. 28.12.2020
Mehmet Emin Başalp