Afgan etnik kimliği nedir ? esasında şimdilerde de kullanılan Peştun denilen Farsça konuşan İrani halklara verilen isim. Afganistan ülkesinin tamamı bu etnik kökenden değil ama yine Farsça’ya yakın bir dil konuşan Tacikler ile bilemiyorum kültürel ve yaşayış tarzları nasıldır benzer midir ? Afganistan’ın büyük çoğunluğunu bu benzer etnik halklar oluşturuyor.
Oysa Afganistan , bizim ülkemizde de sıkça atıf yapılan ismiyle Horasan bölgesini ifade eder. Oğuz Türkleri kökenli olduğumuz için Anadolu’ya Horasan’dan geldiğimiz ifade edilir.Tabii Horasan’ın kuzey bölgeleri Semerkant , Buhara gibi Türk şehirleridir.
Ülkemizde Afganistan denildikçe yıllardır Sovyetler Birliği işgali ile başlayan ve devam eden iç savaşlar , 11 Eylül , Taliban , Burka , uyuşturucu vesaire gibi tüm dünyada belli amaçlarla kullanılan bu hususular ve kelimeler tekrarlanmaktadır. Haliyle savaşlardan ve sömürüden yorgun düşen Afganistan’da ekonomik geri kalmışlığında etkisiyle büyük buhrana sürüklendi ve bölgeyi de tehdit eden sorunlar üretiyor. Bu sorunların ana kaynağı da emperyalist batılı işgalci ve sömürge güçleridir.
Yazımı çok uzatmayacağım işin siyaset , göç vesaire konuları ayrı konular fakat bugün Orta Asya bu haldeyse Rus ve İngiliz işgallerinin şekillendirmesidir. Orta Asya , İslam ve Türk Medeniyeti’nin en önemli kültür havzaları idi.İ ngilizlerin yok ettiği Hindistan’a hakim Babürlüler ve Ruslar’ın yok ettiği Türkistan Hanlıklarının ortadan kalkması ile güç dengesi yüksek bir siyasi beceriye sahip olmayan , kültürel olarak zayıf ama sayıca kalabalık bu İrani halklara geçti. Orta Asya’da Türk etkisi zayıfladı , Türk devletleri de Sovyet ve Çin işgaline uğradı. Ve güzelce Horasan yıllardır harap.
Ben Türkiye’de Horasan’a yapılan atıflardan memnun olurum , bizim bilincimizi sağlam tutar. Belki bu bölgelerde geçmişlerine dair halkta aynı aidiyet duygusu olmayabilir, Anadolu güçlü olacaksa bu kadim bağlarını bilmeli ve bilincini yüksek tutmalıdır.
Biz kendimizi Voltaire bağlayacak değiliz , Shakespeare okuyup duygulanacak değiliz. Anadolu’da 1000 yıldır varız burada oluşturduğumuz kültür ve medeniyet bu havza ile bağlı ve bağlantılı buraya has değil bunu bilelim zaten tarih ve edebiyat kitaplarımız bir çok örneğiyle dolu ama yeri geliyor unutuyoruz yahut güncel gelişmelerin yoğunluğu içinde bu güzellikleri göremiyoruz.
Kardeşim Taliban videosu izleyeceğimize Ali Şir Nevai şiiri okusak daha pozitif ve mutlu oluruz inanın.
Çağatay Türkçesi’nin önemli şairi Ali Şir Nevai , bugün Afganistan sınırları içinde kalan tarihi Herat şehrinde doğmuş ve ölmüştür mezarı oradadır.
Türk kültür ve medeniyetine büyük katkılar yapan Timurlu Hükümdarı Hüseyin Baykara , Herat’ta doğup , orada ölmüştür.
Gazneli devletine ismini veren Gazne şehri Afganistan’dadır.
Büyük tefsir alimi , ülkemizde eserleri okunur Fahreddin Er-Razi Herat’ta vefat etmiştir.
Çok sayıda alim , sufi , şair , devlet adamı bugün ki Afganistan topraklarında yaşamıştır.
Velhasıl biz Afganistan’ı niye Peştun kültürüyle tanıyalım , niye dünyaya servis edilen yılların oryantalist bakış açısıyla görelim , niye Taliban’ın uygulamalarını , dini referanslarını anlatalım , zaten anlamayan yorumculara yorumlatalım.
Bunlar uluslararası ilişkiler uzmanlarının , bürokratların , siyasetçilerin , hariciyecilerin , askerlerin , istihbaratçıların bileceği reel politik gelişmeler biz halkımıza neden oranın tarihi , kültürel zenginliğini geçmişini ve bağını anlatmıyoruz.
Bunu anlatmak şuan Afganistan kaynaklı sorunları halkımız görmesin diye değil nasıl o bölgelerde kültür ve medeniyet çöküntüsü yaşanmışsa bizde aynı şekilde köksüz kültürlerin , istilacı kültürlerin etkisinde kalıp kendi değerlerimizi yaşatmazsak hem kültürel hem dini hatta dil olarak nasıl gerileyeceğimizi görelim diye anlatalım.
Orta Asya işgalci siyasetinin bölgeyi nasıl şekillendirdiğini ve bölgemizde de benzer şekillendirmelerden nasıl kötü etkilenebiliriz bunları anlayalım anlayacaksak.
Ortadoğu denilen bölge , Avrupalılar nasıl kullanırsa kullansın Arap coğrafyasını bana göre içermez , Ortadoğu denilen yer bana göre Horasan , İran , Anadolu ,Azerbaycan ve Suriye ve Irak’ında bir kısmıdır.Bu bölgelerin hakim gücü ve kültürü de ırkçılık falan yapmıyorum tarihi realite Türk kültürüdür. Türkiye , İran’ın kuzey bölgeleri , Azerbaycan , Suriye ve Irak Türkmenleri , Afganistan Türkleri vesaire fakat bu bölgede zayıflayan kültür ne derseniz yüz yıldır Türk kültürüdür.Irak ve Suriye gibi Arap milliyetçisi sun’i devletlerin baskısıyla Türkmenler zayıflamıştır.İran desen Şiilik adı altında Fars kültürü dayatmaktadır. Azerbaycan yıllarca Rus işgali altında kalmıştır bağlarımız yeni yeni gelişmektedir. Afganistan ise bu Peştun kültürünün hakimiyetine girmiştir. Şimdi bu havzanın kökü ve ökeni diriltilecekse Türk dili ve medeniyeti ve kültürü ile diriltilir amma esas bizdeki probleme gelelim bizdeki batıcı aydınlanmanın köksüzlüğü ve mesafeliliği buna en büyük engeldir. Gerçek dindar gerçek milliyetçi gerçek vatansever gerçek aydın neyse bu bölgelere daha geniş vizyonla bakmak zorundayız niye biz mevzi kaybediyoruz da yabancı güçler bu bölgeleri kültürel olarak şekillendiriyor , hakim kültürleri yok edip köksüz kültürlerin ve toplulukların önünü açıyor , bunları düşünelim. Bugün Ortadoğu denilen yerde Arap coğrafyasının siyasi çalkantısına değil esasında yeniden Türk Kültür ve Medeniyeti’nin güçlenmesine de odaklanmalıyız. Bu bakış açısı ile olur , irtibat ile olur , bilmekle olur. Velhasıl konu uzunda kısa keselim.20.08.2021
Mehmet Emin Başalp